De roof van Joods vastgoed
Woningen van gedeporteerden stonden in de Tweede Wereldoorlog niet lang leeg, maar werden al snel opnieuw bewoond. De grote vraag: was de gemeente Zeist betrokken bij dit zogeheten roven van het Joods vastgoed? En zo ja, hoe zag dat eruit?
De rol van gemeente Zeist
Door een verzoek van het Centraal Joods Overleg (2019) is het balletje bij gemeentes gaan rollen. Op 15 mei presenteerde onderzoeker Maarten-Jan Vos het rapport over zijn onderzoek. Zijn cijfers zijn duidelijk: in 1941 waren er 21 percelen Joods bezit, waarvan er 15 verkocht zijn gemeld in de Verkaufsbücher. Voor alle 15 percelen is formeel rechtsherstel geweest. De gemeente Zeist was niet degene die de panden kocht, verkocht of verhuurde, in tegenstelling tot sommige andere gemeentes. Voor de hand-en-spandiensten rondom de roof was de rol van de gemeente Zeist wel aanzienlijk. Het leeghalen van de woningen en de
arrestaties voor deportatie, dat lag in handen van de gemeente(politie).
Nuances en kanttekeningen
Tijdens zijn presentatie plaatste Maarten-Jan Vos belangrijke kanttekeningen bij zijn onderzoek en de conclusie. Zo zorgde de onderdrukking en de tijdsgeest voor een heel andere mentaliteit onder bewoners en ambtenaren. Plat gezegd kon de verkeerde keuze je de kop kosten, dus volgzaamheid was geboden. Daarnaast voerde de gemeente(politie) haar taken (waarschijnlijk) uit onder dwang. Ten slotte is het een archiefonderzoek. Wat werd er gedocumenteerd? In ieder geval niet de acties van verzet, die bleven onder de radar. Vos benadrukte dat de feiten uit zijn onderzoek zeker zijn, maar dat het ontbreken van de destijds ‘illegale’ informatie voor een grimmige conclusie zorgt.
Toekomst
Bij terugkomst kregen veel voormalige eigenaren te maken met een kille en zakelijke overheid die zich bezighield met het heffen van erfpacht en belastingen. Formeel rechtsherstel heeft plaatsgevonden, maar voor moreel rechtsherstel geldt dat niet. Dat moet
anders. De gemeente Zeist wil nu aan de slag met maatschappelijke compensatie. Dat kan door verhalen te vertellen. Het is belangrijk dat de huidige generatie weet wat er gebeurt is en dat, ondanks de formele correctie, het gevoel en de beleving er ook toe doet.
